Tijdens het varen is het kompas onmisbaar. Het is namelijk een navigatie-instrument wat je aangeeft in welke richting je vaart. Is dat het noorden, oosten, zuiden of westen? Als je geen kompas aan boord hebt dan heb je geen idee en dan kun je zomaar verdwalen op zee bijvoorbeeld. Dit zal geen pretje zijn en daarom moet je een kompas bij je hebben, essentieel als je gaat varen dus. In deze blog staat het kompas centraal, net als variatie en deviatie, mistwijzing en andere soorten kompassen. Aan het einde van het artikel vind je een aantal oefenvragen (en antwoorden) zodat je kunt kijken of je de informatie al beheerst voor vaarbewijs 2. Heb jij je vaarbewijs nodig? Dan raden we je aan om alles goed eigen te maken en dan kun je binnenkort met een gerust hart op voor je vaarbewijs examen.
Inhoudsopgave
Meer over het kompas
Je kunt met een kompas de richting ten opzichte van het noorden bepalen. Vaak heb je te maken met magnetische kompassen, en die zal dan de richting bepalen die je vaart t.o.v. de magnetische noordpool. De zeilstreep geeft de richting aan en blijft bovenin staan.
Magnetische noorden
Goed om te weten is dat een magneetnaald altijd naar het magnetische noorden wijst. Het heeft alles te maken met aardmagnetisme. Zoals velen weten heeft de aarde twee magnetische krachtvelden en dat zijn de zuidpool en de noordpool. De meridianen lopen tussen deze twee polen door. Een kompas wijst naar het magnetische noorden en dat wordt ook wel afgekort als Nm. Het is niet de daadwerkelijke locatie van de noordpool want die noemen we het ware noorden (Nw).
Deviatie
Deviatie is een term die je ook wel tegen kunt komen als dev. Het gaat dan over een kompasfout en dat heeft te maken met scheepmagnetisme. Het zorgt ervoor dat er een afwijking is in de koers die een kompas aangeeft. Hoe groot de afwijking is bij scheepmagnetisme hangt af van de koers. Het is daarom ook koersafhankelijk en ook plaats afhankelijk. Als er sprake is van deviatie bij een bepaalde koers dan kun jij dit halen uit de deviatietabel (dit noemen we ook wel een stuurtafel). Omdat de deviatie bij een bepaalde koers voor ieder schip anders kan zijn heeft ieder schip ook een eigen tabel.
Koers varen staat niet in deviatietabel wat nu?
Het is mogelijk dat jij een koers vaart die je niet in je deviatietabel kunt vinden, wat doe je dan? Dit leggen we uit aan de hand van een voorbeeld tabel.
Kompaskoers Deviatie
000 -1
022,5 -2
045 -4
067,5 -5
090 -2
112,5 0
135 0
157,5 +1
180 +1
202,5 +2
225 +4
247,5 +2
270 +2
292,5 +1
315 0
337,5 0
We nemen als voorbeeld 278 graden. Het eerste wat je dan moet doen is kijken welke kompaskoers en bijbehorende deviatie zo dicht mogelijk bij je koers liggen. Dit kan dan bijvoorbeeld 270 graden zijn. Uit de deviatietabel volgt dan +2.
Variatie
Een andere term die je tegen gaat komen is variatie. Bij de zeekaarten wordt er uitgegaan van het ware noorden. Wanneer het gaat over de afwijking van het magnetische noorden van het kompas t.o.v. het ware noorden op een zeekaart is dat variatie (Var). Dit hangt weer af van jouw positie op de aarde.
Mistwijzing
Als het over mistwijzing gaat dan is dat variatie + deviatie. De daadwerkelijke ware koers kan alleen berekend worden met een mistwijzing. Dit komt omdat deviatie en variatie de koers van het kompas kunnen beïnvloeden. Als je een schip hebt met een romp van hout of polyester en bij een los kompas, dan is er geen deviatie. De deviatie is dan gelijk aan 0.
Dit kan in een formule worden gezet, en dan krijg je: ware koers = kompaskoers + variatie + deviatie
Maar dit staat ook gelijk aan ware koers = kompaskoers + mistwijzing
Voorbeeld mistwijzing
Het is goed om het eens te bekijken aan de hand van een voorbeeld. Je hebt een schip met een stalen romp en je vaart op het Markermeer. Je leest op je kompas de koers 227 graden af. Maar wat is dan de ware koers? Je gaat dit als volgt bekijken:
- Je schrijft eerst de formule op en dat is ware koers = kompaskoers + deviatie + variatie.
- Dan bepaal jij de kompaskoers en deze vul je dan in. Ze willen de ware koers weten en die weet je niet. De kompaskoers weet je wel, 227 graden. Dan vul je in ware koers = 227 + variatie + deviatie.
- Dan is het aan jou om de variatie vast te stellen. Je moet hiervoor in de windroos kijken op de zeekaart. Je vaart dus op het Markermeer, dat is wel bekend, en dan weet je dat de variatie -2 is. Dan krijg je dus ware koers = 227 – 2 + deviatie.
- Je moet nu de deviatie bepalen met een stuurtafel of een deviatietabel. Je hebt een schip met een stalen romp en dat wil zeggen dat het scheepsmagnetisme je kompaskoers zal beïnvloeden. Je gebruikt dan het voorbeeld van hierboven. Dan zie je dat 227 er niet in staat, dan kijk je dus naar wat er het dichtste bij staat en dat is 225 en daarbij staat deviatie +4. Dan vul je de formule verder in met de gegevens die je nu hebt en dan krijg je dus: Ware koers = 227 – 2 + 4 = 229. Dit wil dus zeggen dat de ware koers 229 graden is.
Gaat het dan over mistwijzing dan kun je dit ook uitrekenen: ware koers = kompaskoers + mistwijzing en dat is dan ware koers = 227 + (-2 + 4) = 229.
Andere soorten kompassen
Er bestaan nog meer soorten kompassen. Dat zijn de volgende:
- Handpeilkompas. Zoals de naam al doet vermoeden is dit een kompas welke je in je hand kunt pakken en die kun je dan ergens op richten. Je kunt dan het punt aflezen en dan kun je hem met name gebruiken bij peilingen. Je hebt bij dit kompas echter geen hinder van deviatie of variatie.
- Verrekijker met ingebouwd kompas. Dit wordt gezien als een luxe versie van een handpeilkompas. Alleen moet je hierbij door de lens kijken van de verrekijker en dan zie jij direct de richting van het punt wat je hebt gekozen. Je hebt geen hinder van variatie of deviatie.
- Het fluxgate-kompas. Er wordt bij dit kompas stroom opgewekt door twee spoelen in het kompas zelf. Met deze stroom meten de twee spoelen de richting van het magnetische noorden en dan wordt de afwijking gecorrigeerd welke veroorzaakt wordt door variatie. Je moet echter wel rekening houden met het corrigeren van deviatie (dit omdat het een magnetisch kompas is).
- Gyrokompas. Eigenlijk is het een soort tol welke is bevestigd in een cardanische ophanging. Het is een tol die erg snel ronddraait en de as daarvan blijft meestal evenwijdig staan aan de as van de aarde. Dit wil dus zeggen dat dit het ware noorden aangeeft. Je hoeft niets van het kompas te corrigeren voor variatie. Ook van deviatie heb je geen last bij dit kompas.
Het kompas oefenvragen
Oefenvraag 1: Een andere naam voor deviatietabel is stuurtafel.
Oefenvraag 2: Welke formule gebruik je voor het bepalen van de ware koers?
Oefenvraag 3: Bij de zeekaarten wordt er uitgegaan van het ware noorden
Antwoorden oefenvragen
Antwoord oefenvraag 1:
Dit is waar een andere naam voor deviatietabel is stuurtafel.
Antwoord oefenvraag 2
Om de ware koers te bepalen gebruik je de volgende formule: ware koers = kompaskoers + variatie + deviatie.
Antwoord oefenvraag 3
Dit is waar. Bij de zeekaarten wordt er uitgegaan van het ware noorden.
Nog meer oefenen?
Wil je oefenen om te kunnen slagen voor het vaarbewijs? Doe dan de vaarbewijs cursus van Turbo Vaarbewijs. Met de vaarbewijs cursus kun je tegen een vergoeding levenslang de belangrijkste onderdelen van het vaarbewijs onbeperkt oefenen. Op die manier zorg je er voor dat je beter presteert bij het CBR examen en je zult hoger scoren bij de verschillende onderdelen. Bekijk hieronder 👇 onze trainingspakketten.
